Özgürlük Savaşçısı Enkidu!
Yasanın olmadığı yerde özgürlük yoktur
Binlerce yıl önce yazılmış ve günümüze kadar ulaşmayı başarmış Gılgamış Destanı, yasaların uygulanması ve şiddetin sınırlandırılması için devlete olan ihtiyacı değerlendirmektedir.
Uruk kentinin kralı Gılgamış, halkına sağladığı kamu hizmetleri ve ticaret imkanları sayesinde kentin gelişmesinde büyük katkıda bulunmuştur.
Ancak yine de eksik olan bazı noktalar vardı.
Bu topraklarda Gılgamış kadar güce sahip olan başka birisi daha var mıydı?
Kenti kibir ve şehvetle baştan sonra yürür, yeri geldiğinde vatandaşını vahşi bir boğa gibi ezerdi. Sonuçta Uruk kentinin kralıydı. Her istediğini yapar ve kimse karışamazdı.
Gün gelip Gılgamış kontrolden çıktığı zaman, umutsuzluğa kapılmış olan halk baş tanrı Anu’ya yalvarmaya başladı.
Gılgamış’ın sınırlarını fazlasıyla aştı ve onun zulmünden yıldık!
Bu yalvarışlar cevapsız kalmadı. Gılgamışın kuvvetine, cesaretine ve kavgacılığına denk olan bir ikinci benlik yaratıldı. Bu sayede güçler dengelenecek ve Uruk’a huzur gelecekti.
Kısaca, devletin kötüden ziyade iyi niteliklerinden yararlanmak için otoritesinin ve gücünün denetlenmesi çözümünü geliştirdi.
Günümüzde denge ve denetim mekanizması olarak adlandırdığımız sisteme çok benzemektedir.
Binlerce yıl sonra ABD hükümet sisteminin kurucu babalarından sayılan James Madison, yukarıda bahsedilen çözüm stratejisinden etkilenecek ve anayasaların ‘hırsların diğer hırsları dengelemesi’ için tasarlanmaları gerektiğini savunacaktır.
Peki Gılgamış’ın ikizi Enkidu Uruk’un en güçlü kralını frenleyip, sorunları çözebilecek miydi? Yani bu strateji başarılı olacak mıydı?
İkili ilk defa, Gılgamış yeni bir geline eziyet etmek üzereyken karşılaşmış ve direkt kavgaya tutuşmuşlardır.
Her ne kadar sonunda Gılgamış bu kavgayı kazanmış olsa da, sarsılmaz gücünü kaybetmiştir.
Uruk’ta ilk özgürlük tohumları bu şekilde mi atıldı sizce?
Maalesef hayır.
Çünkü tepeden inme denge mekanizmaları genellikle faydalı olmaz. Uruk’ta da aynı şekilde başarılı olamadı.
Kısa süre sonra Gılgamış ve Enkidu birlik olup yan yana yol aldılar.
Özgürlük umudu ile birlikte denetim ve denge mekanizmasını da ortadan kayboldu.
Peki özgürlük nasıl sağlanır?
Daron Acemoğlu ve James A. Robinson’un Dar Koridor kitabından alıntılar ile size aktardığım hikayede bu soruya da şu şekilde bir cevap verilmektedir:
Özgürlüğün devlet ve yasalara ihtiyacı vardır. Fakat özgürlük, devlet veya onu denetim altında tutan seçenekler tarafından verilen bir şey değildir. Sıradan insanların, yani toplumun elde etmesi gereken bir şeydir. Toplum devleti kontrol edebilmelidir. Özgürlük hareketli bir topluma ihtiyaç duyar.
